Μελέτη πάνω σε ένα πιλοτικό δίκτυο σταθμών ανεφοδιασμού CNG που βρίσκονται στους διευρωπαϊκούς οδικούς άξονες στην Ελληνική επικράτεια
2016-EL-TM-0227-S

Οι υποδομές για τις εμπορευματικές μεταφορές και η συνεχώς αυξανόμενη μετακίνηση επιβατών έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην αύξηση του παγκόσμιου πλούτου και στην οικονομική ανάπτυξη. Η κινητικότητα διαδραματίζει πλέων θεμελιώδη ρόλο για την ευρωπαϊκή οικονομία και τους πολίτες. Ο ευρωπαϊκός τρόπος διαβίωσης και η ευημερία εξαρτώνται από την δυνατότητα μετακίνησης αγαθών, ανθρώπων και υπηρεσιών.

Ωστόσο, οι μεταφορές έχουν επίσης αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, μεταξύ άλλων μέσω των εκπομπών των οχημάτων. Ο τομέας των μεταφορών είναι επί του παρόντος υπεύθυνος για το ένα τέταρτο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην Ε.Ε. και αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη πηγή εκπομπών ρύπων μετά τον ενεργειακό τομέα. Οι μεταφορές (με εξαίρεση τις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές και τις διεθνείς αερομεταφορές) είναι ο μόνος τομέας στην Ε.Ε. των οποίων οι απόλυτες εκπομπές CO2 ήταν υψηλότερες την δεκαετία του 2010 σε σχέση με την δεκαετία του 1990. Ενώ ο τομέας των μεταφορών ήταν υπεύθυνος για μόλις το 17,3% των εκπομπών CO2 στην Ε.Ε. το 1990, το ποσοστό αυτό έφτασε στο 28,5% το 2015, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat.

Η κυκλοφορία οχημάτων με ποσοστό άνω του 72,9% είναι υπεύθυνες για το μεγαλύτερο ποσοστό εκπομπών από τις μεταφορές στην Ε.Ε. Συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων μεταφορών και των αερομεταφορών, η οδική κυκλοφορία οχημάτων συνεχίζει να αντιπροσωπεύει το 99% των ρύπων που παράγονται από τις μεταφορές.

Στην Ελλάδα οι μεταφορές αποτελούν το 27% των εκπομπών CO2 και από το 1990 έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο 63% (Διεθνής Ενέργεια - IEA). Το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών αυτών, με ποσοστό 70,26%, οφείλεται στις οδικές μεταφορές (ΕΛ.ΣΤΑΤ 2016).

Το 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια στρατηγική με την ονομασία «Ευρώπη 2020», με την οποία δημοσιοποίησε τον σχεδιασμό της για βιώσιμες μεταφορές στην Ευρώπη. Στη συνέχεια το 2011 ακολούθησε η Λευκή Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τον Χάρτη πορείας στο 2050 για τις μεταφορές. Ο στόχος που έχει τεθεί είναι να περιοριστούν οι συνολικές εκπομπές από 54% έως 67% έναντι των εκπομπών του 1990 για το 2050.

Οι μεταφορές στην Ευρώπη εξαρτώνται κατά 94% από το πετρέλαιο, 84% από το οποίο εισάγεται από τρίτες χώρες.

Στην Ελλάδα, το πετρέλαιο παραμένει η κυρίαρχη πηγή καυσίμων κίνησης για τις μεταφορές. Σχεδόν 100% των αναγκών της χώρας εισάγεται.

Το πετρέλαιο λοιπόν είναι η κύρια πηγή εκπομπών CO2 αλλά και άλλων επικίνδυνων για την υγεία ρύπων στον τομέα των μεταφορών στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Είναι κατανοητό ότι για τους προαναφερόμενους λόγους απαιτούνται επειγόντως εναλλακτικά καύσιμα έτσι ώστε να εξαλειφθεί η υπερβολική εξάρτηση του ευρωπαϊκού κλάδου των μεταφορών από το πετρέλαιο και να μειωθούν οι ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις του πετρελαίου για το περιβάλλον. Στις 19 Σεπτεμβρίου 2014, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέδωσαν οδηγία για την εγκατάσταση υποδομών εναλλακτικών καυσίμων και τον ανεφοδιασμό μεταφορικών μέσων μ’ αυτά (οδηγία 2014/94 / Ε.Ε). Η οδηγία απαιτεί από τα κράτη μέλη να αναπτύξουν ένα εθνικό πλαίσιο πολιτικής για την ανάπτυξη της αγοράς εναλλακτικών καυσίμων και των κατάλληλων υποδομών ανεφοδιασμού τους. Ο στόχος της οδηγίας είναι «να ξεπεραστεί κάθε τεχνητό εμπόδιο από μία Ευρωπαϊκή χώρα στην άλλη, προκειμένου να δημιουργηθεί εμπιστοσύνη στη βιομηχανία οχημάτων και τους πελάτες / χρήστες για να ενεργοποιηθεί η αγορά».

Το 2016 η οδηγία ενσωματώθηκε στην ελληνική εθνική νομοθεσία (ΦΕΚ 222 / 30.11.2016)

Το φυσικό αέριο αποτελεί μέρος της στρατηγικής της Ε.Ε. για το μέλλον των μεταφορών και προωθείται ως ένα από τα κύρια εναλλακτικά καύσιμα.

Το φυσικό αέριο κίνησης χρησιμοποιείται στις μεταφορές είτε σε μορφή συμπιεσμένου φυσικού αερίου (CNG – Compressed Natural Gas), είτε σε υγροποιημένη μορφή (LNG – Liquefied Natural Gas)

Το φυσικό αέριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αυτοκίνητα βενζίνης / εσωτερικής καύσης (κινητήρας Otto) που έχουν τροποποιηθεί, ή σε οχήματα που κατασκευάστηκαν από το εργοστάσιο προέλευσής τους ειδικά για να κινούνται με χρήση CNG. Τα οχήματα αυτά κινούνται είτε αποκλειστικά με Φ.Α. (mono-fuel), ή με ένα σύστημα αντικατάστασης της βενζίνης με Φ.Α. (bi-fuel).

Το φυσικό αέριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε πετρελαιοκινητήρες ύστερα από ελεγχόμενη μίξη με το πετρέλαιο κίνησης (dual-fuel /διπλό καύσιμο) κυρίως σε βαρέα οχήματα για τις υπεραστικές μεταφορές εμπορευμάτων.

Το φυσικό αέριο προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τη βενζίνη, το πετρέλαιο και το υγραέριο. Μερικά από αυτά:

• Μείωση των εκπομπών του θερμοκηπίου (Green House Gas - GHG): 25% λιγότερες εκπομπές CO2 και 75% λιγότερες εκπομπές CO σε σύγκριση με βενζίνη. 15% λιγότερο CO2 σε σύγκριση με το πετρέλαιο. 5% λιγότερο CO2 σε σχέση με το υγραέριο.
• Πρακτικά δεν δημιουργούνται σωματίδια και δεν απαιτούνται φίλτρα ή άλλα προσθετικά υλικά στα καύσιμα.
• 53% λιγότερες εκπομπές NOx από τη βενζίνη και το πετρέλαιο.
• Ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα εκπομπών άλλων επικίνδυνων ουσιών (π.χ. ολεφίνες, αρωματικούς υδρογονάνθρακες, φορμαλδεΰδη κλπ.).
• Τα Οχήματα Φυσικού Αερίου (NGVs – Natural Gas Vehicles) μειώνουν σημαντικά τις εκπομπές θορύβου και καθιστούν δυνατές τις αστικές μεταφορές 24:00 - 07:00.
• Οι εργοστασιακές δοκιμές σύγκρουσης έχουν ήδη αποδείξει ότι τα NGVs είναι εξίσου ασφαλή με τα άλλα οχήματα συμβατικών καυσίμων.
• Λόγω των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του, το φυσικό αέριο (NG) είναι ασφαλέστερο από το ντίζελ, τη βενζίνη και το υγραέριο.
• Τα αποθέματα φυσικού αερίου θα είναι διαθέσιμα για περισσότερο καιρό από τα αποθέματα πετρελαίου, παρέχοντας έτσι πλεονεκτήματα για την επιμήκυνση του χρόνου ασφάλειας του εφοδιασμού μιας χώρας.
• Οι CNG σταθμοί για τον ανεφοδιασμό οχημάτων βασίζονται σε υπάρχουσα ώριμη και αποδεδειγμένα καινοτόμο τεχνολογία. Το «γέμισμα» ενός CNG οχήματος διαρκεί όσο το γέμισμα ενός βενζινοκίνητου ή πετρελαιοκίνητου οχήματος.
• Σημαντική μείωση του κόστους κίνησης με τη μετάβαση από πετρέλαιο ή βενζίνη σε φυσικό αέριο. Το συμπιεσμένο φυσικό αέριο σε όλη την Ευρώπη είναι συνήθως 30% - 60% φθηνότερο από το πετρέλαιο ή τη βενζίνη. Μια έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) διαπίστωσε ότι η μέση τιμή του χρήστη για το CNG είναι κατά 44% φθηνότερη από το πετρέλαιο.
• Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία από NGVs (OMEs – Original Manufacture Equipment), ενώ σταθερά κάθε χρόνο λανσάρονται από την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία νέα μοντέλα από διάσημες μάρκες οχημάτων.

Στην Ελλάδα υπάρχει μια βασική υποδομή (δίκτυο αγωγών) για τον εφοδιασμό καταναλωτών με φυσικό αέριο για οικιακές, βιομηχανικές και ηλεκτροπαραγωγικές εφαρμογές.

Η κατανομή του δικτύου αγωγών φυσικού αερίου «χωρίζει» πρακτικά την Ελλάδα σε δύο μεγάλα γεωγραφικά τμήματα έτσι ώστε να απαιτούνται δύο διαφορετικές στρατηγικές ανάπτυξης σταθμών ανεφοδιασμού με CNG:

• Ηπειρωτική χώρα με διαθεσιμότητα σε δίκτυα αγωγών φυσικού αερίου (NG): Τα πρατήρια με φυσικό αέριο (CNG) μπορούν να συνδεθούν απευθείας με έναν αγωγό φυσικού αερίου. Η γειτνίαση των κύριων αυτοκινητοδρόμων της χώρας με το δίκτυο NG είναι δυστυχώς τις περισσότερες φορές πολύ μειονεκτική (μεγάλη απόσταση του αγωγού από τον αυτοκινητόδρομο), και γι’ αυτόν τον λόγο απαιτούνται ιδιαίτερα υψηλές επενδύσεις για την ανάπτυξη CNG πρατηρίων που είναι απευθείας συνδεδεμένα με το δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου υψηλής πίεσης ή μέσης πίεσης της περιοχής.
• Ηπειρωτική χώρα με απουσία (μη διαθεσιμότητα) αγωγών φυσικού αερίου: Η δημιουργία CNG πρατηρίων σε αυτοκινητοδρόμους απαιτεί την εφαρμογή άλλων καινοτόμων τρόπων για τον ανεφοδιασμό των πρατηρίων αυτών με φυσικό αέριο.

Στο πλαίσιο της πρόσκλησης του TEN-T/CEF Call 2016 (Ανάπτυξη δράσεων καινοτομίας και νέων τεχνολογιών), η ΔΕΠΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ Α.Ε. σε συνεργασία με τις Ελληνικές εταιρείες ΟΝΕΤΕΑΜ, OPTILOG και LEVER πρότεινε την εκπόνηση μίας μελέτης βασιζόμενης στην ίδρυση ενός πιλοτικού δικτύου σταθμών ανεφοδιασμού με CNG στο ελληνικό τμήμα του οδικού άξονα της Ανατολικής Μεσογείου.

Το 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το έργο και υπογράφτηκε σύμβαση με την ΔΕΠΑ για την υλοποίηση της μελέτης η οποία θα πραγματοποιηθεί υπό την επίβλεψη της INEA (Innovation & Networks Executive Agency).

Ο εξοπλισμός του σταθμού ανεφοδιασμού CNG θα εγκατασταθεί σε υφιστάμενα πρατήρια υγρών καυσίμων δημόσιας χρήσης. Η ΔΕΠΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ Α.Ε. έχει ήδη υπογράψει σύμβαση συνεργασίας με εταιρεία του κλάδου εκμετάλλευσης πρατηρίων υγρών καυσίμων, και για την εκπόνηση του έργου θα χρησιμοποιήσει τις υφιστάμενες υποδομές πρατηρίων και το υπάρχων σύστημα εξυπηρέτησης πελατών της εταιρείας εκμετάλλευσης πρατηρίων.

Θα υλοποιηθεί ένα μείγμα τεχνολογίας μητρικών-θυγατρικών CNG πρατηρίων (mother-daughter CNG refueling stations), για την εξυπηρέτηση του οποίου θα χρησιμοποιηθεί το δίκτυο φυσικού αερίου μέσης και υψηλής πίεσης στην Ελλάδα. Η μελέτη θα διαρκέσει από το Σεπτέμβριο του 2017 έως το Φεβρουάριο του 2022.

Σήμερα η ΔΕΠΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ Α.Ε. στον τομέα της Αεριοκίνησης (κίνηση οχημάτων με συμπιεσμένο Φ.Α. – Compressed Natural Gas CNG) διαθέτει πανελλαδικά 18 σημεία πώλησης CNG με το brand Fisikon για οχήματα Ι.Χ. και 2 σταθμούς ανεφοδιασμού λεωφορείων και βαρέων οχημάτων στα Άνω Λιόσια και την Ανθούσα https://www.fisikon.gr/diktyo-pratirion/.

Την προσεχή πενταετία στην Ελλάδα αναμένεται η ανάπτυξη ενός δικτύου πρατηρίων που θα προσεγγίσει τον αριθμό των 50. Η στρατηγική αυτή ανάπτυξης βασίζεται στην εκτίμηση, με τα πρόσφατα δεδομένα, ότι στην Ελλάδα ο αριθμός των οχημάτων CNG την προσεχή πενταετία θα αγγίξει τα 40.000 οχήματα δηλαδή περίπου το 0,7% της συνολικής αγοράς οχημάτων το 2024. Στόχος είναι έως το 2030 το CNG να χρησιμοποιείται από το 2,5% της συνολικής αγοράς αυτοκινήτου.

Ο απώτερος στόχος της δράσης είναι να υποστηριχθεί η ανάπτυξη ενός αειφόρου και αποτελεσματικού συστήματος μεταφορών και να προωθηθεί η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στις οδικές μεταφορές κατά μήκος του διαδρόμου Orient / East-Med μέσω της ανάπτυξης του εναλλακτικού καυσίμου CNG στην Ελλάδα.

Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, η δράση περιέχει δύο επιμέρους στόχους («ειδικούς στόχους»).

1^ος ειδικός στόχος: Η αρχική ανάπτυξη ενός δικτύου CNG πρατηρίων που αποτελείται από 10 σταθμούς ανεφοδιασμού (13 σημεία ανεφοδιασμού μια που τρείς απ’ αυτούς τους σταθμούς εξυπηρετούν και τις δύο κατευθύνσεις κυκλοφορίας των εθνικών οδών) κατά μήκος του ελληνικού μέρους του διευρωπαϊκού οδικού άξονα TEN-T Road Core-Network Corridor (Orient East-Med). Το δίκτυο CNG πρατηρίων θα αναπτυχθεί γύρω από σημαντικούς κόμβους του κεντρικού οδικού δικτύου για την ταυτόχρονη κάλυψη της δυνητικής ζήτησης από υπεραστικές και αστικές μεταφορές. Θα εξασφαλίσει επίσης μια λογική απόσταση μεταξύ των πρατηρίων όπως είναι επιθυμητό από την Ε.Ε. (150 χλμ. περίπου).

Θα ιδρυθούν τα ακόλουθα πρατήρια:

1. Πλησίον της Εγνατίας οδού: Ηγουμενίτσα, Ιωάννινα, Κοζάνη, Ξάνθη και Αλεξανδρούπολη
2. Πάνω στην εθνική οδό Πατρών – Αθήνας: Πάτρα και Ψαθόπυργο, και
3. Πάνω στην εθνική οδό Αθηνών – Θεσσαλονίκης – Ελληνοβουλγαρικά σύνορα: ύψος Σχηματαρίου, Ευαγγελισμός (πριν τα Τέμπη) και Βέρροια

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα του έργου, ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί με την υλοποίηση των Δραστηριοτήτων 1, 2, 3 και 4.

2^ος ειδικός στόχος: Η στήριξη της διείσδυσης και της ανάπτυξης του CNG στην Ελλάδα. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω της αύξησης της ζήτησης και της προβολής τόσο του CNG όσο και του δικτύου πιλοτικών σταθμών, με τη δημιουργία και βελτιστοποίηση της σχέσης των επιχειρήσεων-πελατών (χρηστών) με το νέο καύσιμο και τον εντοπισμό και την άρση των διαφόρων φραγμών (barriers) που υπάρχουν στην αγορά.

Θα υπολογιστεί το αποτύπωμα άνθρακα από όλες τις μεταφορές που πραγματοποιούνται υποστηριζόμενες από το δίκτυο CNG πρατηρίων και θα αξιολογηθεί ο κοινωνικοοικονομικός αντίκτυπος του CNG ως καυσίμου για τις οδικές μεταφορές (Δραστηριότητα 5).

Το έργο θα υλοποιηθεί βασιζόμενο στο ακόλουθο χρονοδιάγραμμα: