Als er over de islam gesproken wordt, zijn er in Frankrijk twee grote kampen. Het eerste zegt: de Republiek wordt ondermijnd door islamogauchisten en die gebruiken de beschuldiging van islamofobie om elke kritiek op de islam af te weren. Maar islamofobie bestaat niet, het is een verzinsel. Het andere kamp zegt: islamogauchisme bestaat niet, dat is een bedenksel van de islamofoben die proberen de islam in diskrediet te brengen en te weren. Een gesprek tussen die twee kampen is moeilijk, zoniet onmogelijk. Aan de universiteit van Grenoble kwam het tot een harde botsing en ontstond er een nationale rel.
Nog voor de moord op Samuel Paty waren leden van de regering een campagne begonnen tegen het “islamogauchisme”. Maar na de moord ontstond er ook nog een frontale aanval in de Franse media daartegen. In een nuchtere, kritische analyse van de zaak-Paty waren de media niet geïnteresseerd. Die was ook onmogelijk, want de president eigende zich meteen de nagedachtenis van de leraar toe en legde op hoe alles moest worden geïnterpreteerd: het ging om een aanslag op de Republiek, Paty was een held van de Republikeinse waarden. Het gros van de media bood geen weerwerk, maar ging over tot een massieve aanval op links, dat verantwoordelijk gesteld werd voor de dood van Paty. Namelijk door te weinig en te zwak op te treden tegen het “islamisme”.
De mediakritische organisatie Acrimed onderzocht hoe die aanval verliep. Het gros van de media liet altijd weer dezelfde personen aan het woord in interviews en tribunes, zonder een woord van tegenspraak of kritiek. Heel af en toe werd iemand van de andere kant aan het woord gelaten, maar dan ging het meteen om een kritische confrontatie, en moest de geïnterviewde in het nauw worden gedreven.
De moord op Paty had plaats op 16 oktober 2020, en nog dezelfde avond viel de auteur Pascal Bruckner, die zijn nieuwe boek kwam voorstellen op FigaroVox, uit tegen links: “We zullen een kleine, emotionele gedachte hebben voor al diegenen, van de Indigènes de la République tot een bepaalde ‘linkse’ pers – ik denk aan de fijngevoelige Edwy Plenel – die geduldig en zorgvuldig een onverzoenlijke haat tegen het team van Charlie opgebouwd hebben.”
Het veelkoppige, onuitroeibare monster
Op 19 oktober liet het mediakanaal Europe 1 Pascal Bruckner aan het woord en die sprak toen over de “hydra van het islamisme”, het veelkoppige monster uit de Griekse mythologie dat bij elke poging om het te vernietigen blijft groeien en sterker wordt. Volgens Bruckner had de hydra “alle sectoren van de Franse samenleving gepenetreerd: de universiteit, de administratie, misschien de politie, misschien de inlichtingendiensten, de wereld van de sport en de wereld van de school”. Hij riep op tot het aanduiden van de “medeplichtigen” met name van “links en extreem-links” die “bloed aan hun handen hebben en rekenschap zouden moeten afleggen”. Hij viseerde de deelnemers aan de betoging tegen islamofobie van november 2019, met name de partij La France Insoumise en ook Edwy Plenel, hoofd van de onafhankelijke, linkse krant Médiapart.
En zo ging dat de hele week. Op 21 oktober mocht Bruckner op Arte de schrijfster en mediafiguur Rokhaya Diallo komen diskrediteren, die volgens hem “de arm van de doders bewapend had” die in 2015 de redactie van Charlie Hebdo aanvielen. Gelijkaardige figuren als Bruckner vulden de volgende dagen de media, bijvoorbeeld Richard Malka, advocaat van Charlie Hebdo die op 19 oktober op RTL kritiek uitte op “dezelfden die al 20 jaar dat wapen voor massavernietiging tegen onze Republiek gebruiken dat bestaat uit de beschuldigingen van islamofobie, het slachtofferdenken, de permanente culpabilisering”.
Dezelfde dag van 19 oktober kwam Éric Zemour op Cnews Jean-Luc Mélenchon van La France Insoumise ervan beschuldigen dat hij deelgenomen had aan de betoging tegen islamofobie van november 2019, samen met degenen “die de intellectuele wapens geleverd hebben aan de Tsjetsjeen die de leraar gedood heeft”.
Ik beperk me hier maar tot de internationaal bekende namen, er waren meer gelijkaardige stemmen. Ze hoefden geen enkel bewijs te leveren voor enig verband tussen de moord die Anzorov beging en alle mogelijke linkse figuren en organisaties. De moord was gewoon een welkome aanleiding om links zwart te maken als medeplichtige, zonder argumenten. Links werd verantwoordelijk gesteld omdat het niet genoeg anti-islamitisch geacht werd.
Hoe liggen de machtsverhoudingen?
Het mediabombardement op links toont wie de macht heeft: de grote en invloedrijke media waren unisono in actie tegen links en zijn veronderstelde samenzwering met het islamisme, het islamogauchisme, en ze mitrailleerden apart Edwy Plenel van Médiapart en Jean-Luch Mélenchon van La France Insoumise. Daarbij werden meteen ook de universiteiten met de vinger gewezen, niet alleen door Bruckner. In diezelfde week, op 22 oktober deed Minister van Onderwijs Blanquer zijn uitval tegen “dat wat men islamogauchisme noemt” dat volgens hem een “ravage” aanricht aan de universiteiten. Daarop werd ingespeeld door conservatieve en rechtse krachten binnen de universitaire wereld, namelijk vanuit de waakhond Vigilance Universités die het had over “islamististische ontsporingen”, “inbreuken op de republikeinse principes en op de academische vrijheid”.
Uit de klacht van Vigilance Universités groeide een manifest dat in de media werd gepubliceerd met een preciezere aanklacht: tegen de “indigenistische, racialistische en ‘dekoloniale’ ideologieën” met “hun haat tegen de ‘blanken’ en tegen Frankrijk; en een militantisme dat soms gewelddadig is en degenen aanvalt die het nog aandurven de anti-westerse doxa en het multiculturalistische gepreek te trotseren.” Hier gaat het duidelijk om een ideologisch programma dat als alternatief moet gelden voor de (volgens de auteurs) bestaande toestand.
Welke vreselijke dingen gebeuren er eigenlijk aan de universiteit? Vanwaar die gloeiende ergernis?
“Islamogauchisme? Al twintig jaar een realiteit!”
In een opiniestuk op Figarovox beschrijft Olivier Vial, directeur van de nationale rechtse studentenorganisatie UNI, wat er volgens hem aan de hand is. “Moeten we alles accepteren?” Zo vraagt hij, en somt voorbeelden op van wat volgens hem niet kan:
- De universiteit Paris 1 schrapte een opleidingscyclus over radicaliseringspreventie met als animator Mohamed Sifaoui onder druk van studentenverenigingen en academici.
- Aan de universiteit van Rijsel werden voorstellingen van een toneelstuk op basis van een tekst van Charb (Charlie Hebdo) geannuleerd met het argument islamofobie.
- Studenten van de Politieke Wetenschappen organiseren al sinds 2016 een “hijab day” met aansporingen om de hijab te dragen.
- De universiteit Lyon 2 ondersteunt een colloquium met de titel “Strijden tegen de islamofobie”, georganiseerd in samenwerking met het Collectif Contre l’Islamophobie en France. (Het CCIF dat door de regering werd ontbonden en nu vervangen is door het Europese CCIE in Brussel.)
- Een professor sociologie wordt aan de deur gezet van zijn eigen lokaal omdat hij protesteert tegen de aanwezigheid van Houria Bouteldja, “de beruchte stichtster van de Indigènes de la République” bij een opleiding van zijn instituut.
Aan de voorbeelden zie je dat het hier om touwtrekken gaat tussen personen of groepen met tegengestelde ideologische standpunten, niet om wetenschappelijkheid of het gebrek daaraan. Olivier Vial vindt dat Mohamed Sifaoui (met een aangebrande reputatie bij studenten en academici) op de campus moet kunnen, en ook teksten van Charb, maar zelf begrijpt hij de prof die protesteert tegen de aanwezigheid van Houria Bouteldja in een opleidingsactiviteit en vindt hij een colloquium over het bestrijden van islamofobie in samenwerking met het CCIF, dat die kwestie op de maatschappelijke agenda geplaatst heeft, fout. De hoofddoek, die niet verboden is aan de universiteit, mag volgens hem niet gepromoot worden.
In de visie van Vial heeft een samenwerking tussen uiterst-links (trotskistisch links, volgens hem) met “islamisten” negatieve gevolgen voor het maatschappelijk debat: “Het ‘islamogauchisme heeft ‘universitaire’ concepten gesmeed die in staat zijn het militante arsenaal te vullen van degenen die ons samenlevingsmodel willen omverwerpen.” En het begrip islamofobie is zo’n concept, ontwikkeld in de ontmoeting van de onderzoeker Vincent Geisser en militante organisaties, die als doel hebben “die term op te leggen aan het publieke debat”.
Die afwijzing breidt Vial ook uit tot de dekoloniale studies: “de concepten van ‘systeemracisme’, ‘wit privilege’, ‘blantriarcat’ worden, zodra ze door de universiteit zijn ontwikkeld, overgenomen door activisten om de staat, de politie, het patriarchaat aan te klagen en het ressentiment van de minderheden tegen onze samenleving te voeden in de hoop ze te prikkelen tot opstand. Oude trotskistische droom.”
Herrie in Grenoble
Aan de afdeling sociologie van de universiteit van Grenoble ontwikkelde zich onlangs een conflict dat de problemen illustreert. Op 4 maart verschenen er op een muur van de instelling affiches die samen een tekst vormden: twee met name genoemde professoren werden als islamofoben en fascisten betiteld. De directrice van de instelling meldde het aan het gerecht, de procureur startte een onderzoek wegens smaad en schade aan gebouwen. Wat was er aan de hand?
Het weekblad Le Point (10/3) begint een artikel hierover als volgt: “Nog een lesgever onder politiebescherming omdat hij had willen debatteren over een onderwerp dat duidelijk taboe is op bepaalde campussen in Frankrijk: de plaats van de ‘islamofobie’ in het universitaire onderzoeksveld. Sinds hij zijn naam blootgesteld heeft gezien aan publieke beschuldiging op de muren van het IEP van Grenoble en op de sociale media, gekwalificeerd als islamofoob en fascist door militanten die ervan overtuigd zijn dat elk debat over het islamisme een belediging is voor de moslims, is de woede van Klaus Kinzler niet meer te bedaren.”
Dit lijkt haast een op bestelling geleverd voorbeeld om de kritiek van minister van hoger onderwijs Frédérique Vidal op de universiteiten te illustreren: dat daar islamogauchisme heerst en dat de academische vrijheid er bedreigd is en opinie en militantisme er floreren… De minister zag ook meteen een buitenkansje in het voorval in Grenoble en stuurde de inspectie om na te gaan in welke mate de academische vrijheid en het pluralisme van het onderzoek er bedreigd zijn. Zonder zich eerst op de hoogte te stellen van de gang van zaken daar. En die was toch wel anders dan zij dacht en wist en Le Point schreef. Het maandblad Regards geeft een heel andere kijk op het conflict. En de minister bleek tijdens een televisiegesprek zelf verrast toen zij vernam dat de directie van het instituut voor politicologie zelf de aan de kaak gestelde professoren al eens tot de orde geroepen had over hun gedrag.
Professor Klaus Kinzler en zijn ook beschuldigde collega hadden in december 2020 een correspondentie gevoerd met een onderzoekster die een werkgroepsessie voorbereidde over “racisme, islamofobie, antisemitisme”. Volgens hen paste islamofobie niet in het rijtje. Zij contesteerden het recht van de onderzoekster om die werkgroepsessie te organiseren en deden het evenement af als volkomen ongepast: “Het IEP van Grenoble associëren met de strijd die geleverd wordt door islamisten, in Frankrijk en in de wereld, en dat dan nog op het moment waarop de regering het CCIF net ontbonden heeft – bent u gek geworden of wat is er?”
De dienst van de onderzoekster stuurde op 7 december 2020 een brief aan de directie over die mails en over hun felheid, en gaf, zonder de namen van de professoren te noemen, uiting aan ongerustheid over het respecteren van de academische vrijheden: “In naam van een persoonlijke opinie de geldigheid van de wetenschappelijke onderzoeksresultaten van een collega en van het hele werkgebied waar zij toe behoort, ontkennen, vormt een vorm van pesten en een harde morele aanval.” Waarna de onderzoekster zich met haar probleem richt tot de “Défenseur des droits”, een onafhankelijke instelling die schriftelijk aan het IEP antwoordt met een bevestiging van de feiten zoals door de onderzoekster gemeld, in januari 2021. Er komt ook aan het licht dat de mailschrijver al eerder humoristisch ingeklede xenofobe en islamofobe boodschappen digitaal verspreidde. Ook wordt de naam en het portret van de directrice van de instelling op Twitter geplaatst, in de context van het conflict.
De andere professor die geviseerd werd op de affiches had studenten uit de les gestuurd en gezegd dat ze nooit meer hoefden terug te komen, blijkbaar ook in de context van islamofobie. De studentenvereniging had opgeroepen om klachten over de professoren te melden.
In feite kwam de bedreiging van de academische vrijheden niet van de vermoede islamogauchisten, maar van de tegenpartij die bezwaren had tegen het thema islamofobie. En het ongelukkige en te betreuren openbaar beschuldigen van de beide professoren was een eindpunt in een langere episode van druk van hun kant, waarin zijzelf of een van hen dan weer de directrice met naam en afbeelding publiekelijk verdacht maakten…
Bestaat islamogauchisme?
De term islamogauchisme is, dat is duidelijk een vaag begrip waar heel veel wordt ingestopt dat er moeilijk in onder te brengen is, namelijk de hele reeks nieuwe stromingen in het sociologisch onderzoek zoals dekolonialisme, racialiseringstheorie, gendertheorie, intersectionalisme tot en met de inclusieve spelling. Dat is veel te ruim, een haast allesomvattend scheldwoord. Maar rechts registreert natuurlijk heel correct dat er bij links tendensen bestaan om met moslims samen te werken en rechten van moslims te verdedigen, of zelfs in moslims bondgenoten te zien in de politieke strijd. Die tendensen worden makkelijk zwartgemaakt door ze te associëren met anti-westerse opstelling, terrorisme of het vergoelijken daarvan enz.
Een interessante analyse van de relatie tussen islam en links geeft Olivier Roy in een interview met het weekblad Nouvel Obs (24/2). “De grote vraag, die door de term “islamogauchistisch” helemaal uit het zicht verdwijnt, is die van de relatie van de progressieven tot de moslims: moet je de moslims ondersteunen in hun strijd ondanks hun religie, of moet je in die religie een positieve factor van mobilisatie zien? Op enkele uitzonderingen na, die heel kortstondig waren, is het de eerste visie die domineerde en in die zin is er dus geen verwijzing naar de islam bij de veronderstelde “islamogauchisten”. Zo steunde de Franse Communistische Partij de revolte van Abdelkrim in de Rif (1921), terwijl die zich expliciet op de islam beriep, zonder dat de PCF behoefte had om de islam te verspreiden of als norm voor te stellen.
De Iraanse revolutie opende een ander perspectief. Ali Shariati, die Frantz Fanon in het Farsi vertaalde, ontwikkelde een islamitische bevrijdingstheologie waarin de godsdienst een factor van emancipatie wordt, een gedachte die je ook bij Foucault aantreft. De Mujaheddin van het volk zijn exemplarisch voor een werkelijk islamogauchisme. Maar eens de Iraanse revolutie een conservatieve wending genomen had, en links uitgeschakeld was, was de idee van islamogauchisme niet meer aantrekkelijk. En links is ook niet combineerbaar met de ideologie van de Moslimbroederschap. Wat overblijft is dat links moslims kan ondersteunen als een minderheid, vaak gediscrimineerd of onderdrukt. Dat islamogauchisme noemen is niet echt adequaat, want links interesseert zich niet voor de islam van die minderheden, wil niet de sharia invoeren enz.
De interviewer vraagt aan Olivier Roy: “Zonder de term een wetenschappelijk statuut toe te kennen, geeft u toch wel een zekere fundering aan, terwijl men toch zegt dat hij zinledig is…” Het antwoord: “Ja, want hoewel het woord niet veel zegt, is het omgekeerd toch wat gemakkelijk om te zeggen dat het geen betekenis heeft. Zo blijf je steken in de polemiek. Het is geen wetenschappelijke term en minister Frédérique Vidal is trouwens niet in staat er een definitie van te geven, maar hij verwijst naar discoursen ter verdediging van de moslims in Frankrijk die bestaan en die een conceptuele basis hebben.”
https://www.acrimed.org/L-universite-menacee-par-l-islamo-gauchisme-Une
