Ophef over diversiteitsproject dat kansengelijkheid op de arbeidsmarkt moet vergroten

Over het doel is geen discussie: niemand is openlijk tegen een divers personeelsbestand en gelijke kansen op de arbeidsmarkt. Wél is er discussie over de manier waarop zo’n diverse werkomgeving bereikt kan worden. Het in kaart brengen van het personeelsbestand, om te zien of het eenzijdig is samengesteld, kan al tot hevige discussies leiden.

Dat speelt momenteel op de Universiteit Utrecht, waar het College van Bestuur deze week de deelname aan een project van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) heeft opgeschort. Het project, de Barometer Culturele Diversiteit, beoogt diversiteit in migratie-achtergrond van medewerkers te meten.

Het College nam dit besluit nadat personeelsleden in de universiteitsraad zorgen hadden geuit over hun privacy. Daarnaast betwijfelen sommige raadsleden of het überhaupt een goed idee is mensen te monitoren op basis van hun migratie-achtergrond. Tijdens spoedoverleg op woensdag heeft de leiding van de universiteit beloofd de plannen eerst nader te zullen toelichten voor de deelname aan het project wordt hervat.

De medewerkers ontvingen op 17 maart een eerste e-mail waarin de betrokkenheid bij de Barometer Culturele Diversiteit werd aangekondigd. Dit is een initiatief van het kabinet om kansengelijkheid op de arbeidsmarkt te bevorderen.

„De Culturele Barometer kan bijdragen aan monitoring van het personeelsbestand op diversiteit en daarom heeft de Universiteit Utrecht het voornemen om enkele van jouw (persoons-) gegevens uit haar personeelsadministratie te delen met het CBS”, aldus de e-mail aan medewerkers. Het gaat volgens de universiteit om geboortedatum, postcode en huisnummer, geslacht, functie, loonschaal, vast of tijdelijk contract en de faculteit waar de medewerker op 31 december 2020 werkzaam was.

Migratie-achtergrond

De eerste vier gegevens gebruikt het CBS voor een koppeling met de migratie-achtergrond. De rest om specifiek per faculteit, of geslacht of andere kenmerken percentages van anonieme medewerkers te kunnen terugkoppelen die zijn opgedeeld in de categorieën Nederlandse, westerse en niet-westerse migratie-achtergrond.

Lees ook Voor diversiteit in de wetenschap hoef je geen partijen te turve

Het College van Bestuur schreef de universiteitsraad dat de Functionarissen Gegevensbescherming (FG) van de deelnemende universiteiten „hun goedkeuring voor het proces en de communicatie” hadden gegeven. Naast de Universiteit Utrecht leveren de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit en de Universiteit Leiden persoonsgegevens aan voor de Barometer Culturele Diversiteit. Ook het Openbaar Ministerie overweegt deelname.

Functionaris Gegevensbescherming Artan Jacquet van de Universiteit Utrecht zegt desgevraagd dat hij helemaal niet positief heeft kunnen adviseren. Volgens privacywet AVG moeten organisaties vooraf kunnen aantonen dat ze voldoen aan de eisen uit deze wet. Volgens Jacquet heeft de Universiteit Utrecht de gevraagde onderbouwing nog niet gegeven. Daardoor is voor hem onduidelijk of de gegevensoverdracht aan het CBS veilig verloopt. Ook heeft hij klachten ontvangen van medewerkers die zich niet vrij voelden om ‘nee’ te zeggen tegen deelname. Tegelijkertijd is Jacquet van mening dat de privacyrisico’s beperkt zijn. Vooral omdat de universiteit geen bijzondere persoonsgegevens verstrekt over bijvoorbeeld etniciteit.

Volgens de Universiteit Utrecht heeft 7,9 procent van de medewerkers deelname aan de barometer geweigerd. Daarvoor moesten ze zelf een e-mail sturen, anders zouden ze automatisch deelnemen. De bevestigingsmail die zij van hun weigering ontvingen, was ondertekend door diversity dean Janneke Plantenga. Dit leidde bij sommige medewerkers tot de vrees dat ze als tegenstander van diversiteit te boek zouden komen te staan. Volgens een woordvoerder van de universiteit was de ondertekening door de diversity dean „geen handige keuze” en worden gegevens van de weigeraars verwijderd.

Discutabel onderscheid

Vanwege de gevoeligheid van het onderwerp willen niet alle betrokken medewerkers met citaten in de krant. Lieke Schrijvers, lid van de personeelsgeleding van de universiteitsraad, wil zich wel uitspreken. Juist vanwege het belang van diversiteit zegt zij zich zorgen te maken. „Mensen hebben een keur aan achtergronden. Het lijkt me daarom niet goed mensen in te delen in westers of niet-westers. Daarmee bevestig je bepaalde hokjes en hou je een discutabel onderscheid in stand, wat de inclusiviteit niet ten goede komt”, zegt Schrijvers.

Dit is het punt waarop de privacybezwaren en het inhoudelijke verzet van medewerkers als Schrijvers het meest samenkomen. Volgens privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens (AP) mag het verwerken van gevoelige persoonsgegevens als ras en etniciteit in principe niet. Er is in de wet wel een uitzondering op die regel, namelijk waar het nodig is voor positieve discriminatie. De vraag is in hoeverre de barometer hieraan bijdraagt. Volgens de AP moeten de universiteiten kunnen aantonen dat de gegevensverwerking over migratie-achtergrond „echt noodzakelijk is” om de positieve discriminatie te bewerkstelligen.

Namens de Universiteit Utrecht is hoogleraar Sociale Wetenschappen Leoniek Wijngaards-de Meij betrokken bij de Barometer Culturele Diversiteit. Zij zegt dat de universiteit mensen ook liever niet in hokjes stopt. „Maar om kansenongelijkheid te bestrijden willen we niet speculeren en ons baseren op betrouwbare informatie. Daarom hebben we de afweging gemaakt hier wel aan mee te doen. Bovendien zijn we ervan overtuigd dat de privacyrisico’s beperkt zijn.”