Naar Griekenland willen migranten niet meer, wat hun tocht dodelijker maakt

Daags na de ramp met een migrantenboot buiten de Griekse kust is de omvang van het drama pas echt duidelijk geworden. Er zijn 78 lichamen geborgen en 104 migranten werden gered. Naar schatting tussen de twee- en zeshonderd mensen zijn vermist. Volgens overlevenden waren er mogelijk tot honderd kinderen aan boord, meldt de BBC. Donderdagmiddag kwam het gevreesde bericht dat de Grieken de zoektocht naar overlevenden opgegeven hebben. Dit maakt het een van de grootste rampen met migrantenboten van de laatste jaren.

Daags na de ramp werd er flink getwist over de vraag of er meer van hen gered hadden kunnen worden.

De Griekse kustwacht zegt dat de vissersboot vanaf dinsdag verschillende keren hulp afwees, zowel van de kustwacht als van koopvaardijschepen in het gebied. De kapitein van het schip wilde „doorvaren naar Italië”, aldus een verklaring van de kustwacht. Ook zouden de Grieken bang zijn geweest dat het schip door de reddingsschepen zou omslaan.

Maar volgens Alarm Phone, een netwerk van activisten die een hotline beheren voor migrantenboten in nood, vroegen de mensen aan boord wel degelijk om hulp. Griekenland zou die hulp aanvankelijk geweigerd hebben. De kapitein was volgens de passagiers al niet meer aan boord toen het schip kapseisde; hij zou het met een kleine boot verlaten hebben.

Vincent Cochetel, de speciale gezant van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Vluchtelingen voor de westelijke en centrale Middellandse Zee, twitterde dat deze boot „niet zeewaardig” was „en wat sommige mensen aan boord ook hebben gezegd, over het begrip ‘nood’ valt niet te discussiëren”.

Griekenland vermijden

Volgens sommige berichten wilden de migranten op het rampschip niet door Griekenland gered worden vanwege de wrede omgang met migranten in dat land. Bij de vorige grote scheepsramp met migranten was dat motief nog nadrukkelijker aanwezig: dat schip vertrok uit de West-Turkse havenstad Izmir, op tachtig kilometer afstand van het dichtstbijzijnde Griekse eiland, voor een reis van meer dan duizend kilometer naar Zuid-Italië, waar het voor de kust verging.

Op een door de Griekse kustwacht verstrekte ongedateerde foto is te zien hoe vol de vissersboot met vluchtelingen was die zonk voor de Griekse kust. Zeker 78 mensen kwamen om, nog honderden worden vermist.

Volgens migratieonderzoeker Franck Düvell van de Universiteit Osnabrück zijn de routes vanuit Libië en Turkije niet een op een met elkaar te vergelijken. Vanuit Libië, zegt hij, was Italië altijd al de populairdere bestemming, ook al ligt het verder weg. „Als je eenmaal in Italië bent, is het makkelijker om door te reizen naar een gewenst land in Noord-Europa dan vanuit Griekenland. En de Italiaanse autoriteiten sluiten je niet op, zoals de Griekse.”

Vanuit Turkije is het omzeilen van Griekenland wel een duidelijke trend. Düvell schat dat er dit jaar tot nu toe ongeveer 750 tot duizend migrantenboten uit Turkije vertrokken, waarvan er slechts tweehonderd in Griekenland aankwamen. „Als gevolg hiervan zien we een duidelijk neerwaartse trend in de migratie van Turkije naar Griekenland. Deze is in de eerste drie maanden van dit jaar met 8 procent gedaald tot zesduizend mensen, waarschijnlijk een laagterecord.”

Lees ook Aan boord van Humanity 1: de strijd om migrantenlevens op de Middellandse Zee

Volgens de Griekse universitair docent migratie- en asielrecht Mariana Gkliati van Tilburg University hebben migranten „een goede reden” om haar thuisland te vermijden. „De migranten zijn wijd en zijd bekend met de Griekse pushbacks. Ze willen op hun vlucht niet het risico nemen dat ze teruggestuurd worden en dat alles voor niets geweest is. En dan zijn er nog het geweld, de onmenselijke detentieomstandigheden en de berichten dat de Griekse autoriteiten mensen van hun bezittingen ontdoen.”

Er zijn bovendien sterke aanwijzingen en ook bewijzen dat Griekenland migranten illegaal terugstuurt over de grens naar Turkije, waardoor ze geen asiel kunnen aanvragen.

Athene heeft deze pushbacks herhaaldelijk ontkend; volgens premier Kyriakos Mitsotakis, die eind deze maand naar verwachting de tweede ronde van de verkiezingen zal winnen, schrikt zijn land slechts mensen af. „Maar als hij vervolgens beschrijft hoe Griekenland dat doet, geeft hij zo’n beetje de definitie van een pushback. Het is een woordenspel”, zegt voorzitter Lefteris Papagiannakis van de Griekse Vluchtelingenraad. Volgens migratieonderzoeker Düvell duwt Griekenland ongeveer de helft van de bootjes terug: dit jaar ging het tot nu toe om 220 bootjes.

Alarm Phone geeft het harde migratiebeleid van Griekenland de schuld van de schipbreuk: zonder het gevaar van pushbacks zouden de migranten geen hulp geweigerd hebben. Maar volgens Düvell is het te makkelijk om de Grieken volledig de schuld te geven. „Ze doen duidelijk dingen die in strijd zijn met de wet, maar ze worden als frontland ook amper geholpen door andere Europese landen, bijvoorbeeld door vluchtelingen van hen over te nemen.” In de onlangs overeengekomen Europese migratieplannen is solidariteit tussen landen een kerngegeven – al kan deze ook afgekocht worden.

Tandje strenger

Griekenland voegt zich bij een clubje Europese landen dat zich beroept op een beleid dat succesvol migranten weert. Zo voert Denemarken uit principe een beleid dat altijd een tandje strenger is dan de buurlanden, en doet ook Hongarije er alles aan om migranten buiten de deur te houden.

Lees ook Het hek tegen migranten werkt niet, zeggen ze in Griekse grensregio – ‘maar we moeten toch wát’

Ook al komen er in deze landen daadwerkelijk minder migranten binnen, deze opstelling blijft niet zonder gevolgen. Migranten zoeken hun heil in buurlanden, waardoor die met een grotere migratiedruk – en dus vollere aanmeldcentra – geconfronteerd worden. En het afschrikbeleid maakt migratie dodelijker.

Jurist Gkliati spreekt van een „race to the bottom”, waarin landen ermee wegkomen dat hun steeds strengere migratiebeleid tot meer doden leidt. „Er zijn veel schuldigen: landen wijzen naar elkaar, naar Frontex, naar private schepen, naar het EU-beleid, naar mensensmokkelaars. We hebben een systeem van gedeelde verantwoordelijkheid nodig.”

Düvell wijst erop dat de migratie langs veel routes naar Europa – de Balkan, Polen, Spanje – al zeker sinds oktober vorig jaar afneemt. „Alleen in de centrale Middellandse Zee nemen de cijfers flink toe. Dat heeft ook te maken met de ontberingen waarmee mensen in Tunesië en Libië te maken krijgen.”

Maar hoe hard de maatregelen ook worden, volgens Düvell wordt migratie naar Europa er uiteindelijk niet mee tegengehouden – behalve als je extreme maatregelen zou nemen. „De enige grens die ik ken die ooit gewerkt heeft, was het IJzeren Gordijn. Daar lagen mijnenvelden. En wie van Oost- naar West-Berlijn wilde klimmen, werd doodgeschoten.”