"Paul van Ostaijen, die had ik zeker gevolgd op Instagram": jonge kunstenaars aan de slag met "Bezette stad"

Precies 100 jaar geleden verscheen “Bezette stad”, een van de bekendste dichtbundels in het Nederlands, van Paul van Ostaijen. Hij was een angry young man, schreef over het oorlogsgeweld in Antwerpen en de noodzaak om de oude wereld radicaal te veranderen. Niet alleen de taal was revolutionair, maar ook de vormgeving. 

Jonge kunstenaars nu voelen zich zeer met Van Ostaijen verwant, blijkt uit de installatie “Boem Paukeslag Bezette stad x 5” die van start gaat in de bibliotheek in Hasselt en een jaar lang zal rondreizen. De jonge makers kregen een stoomcursus Van Ostaijen in het Letterenhuis in Antwerpen en gaven er daarna hun eigen draai aan.

Slam poet en audiovisueel kunstenaar Lisette Ma Neza en regisseuse Maja Ajmia Yde Zellama schreven, gescheiden door corona, vanuit respectievelijk Breda en Brussel lekker ouderwetse brieven naar elkaar: over hun vriendschap, over “Bezette stad”, over wat kunst voor hen betekent. Ze stelden zich dezelfde vragen als Van Ostaijen, namelijk hoe het is om jong en angstig te zijn tijdens een oorlog of een lockdown. En vandaaruit maakten ze allebei videoreportages. 

“Jong en angstig”, dat Van Ostaijen-thema draaide filmmaker Maja Ajmia Yde Zellama radicaal om. In allerlei over-the-topscènes waar ze zichzelf als zeer succesvol voorstelt.  “Ik heb het superironisch aangepakt en een parodie gemaakt, geïnspireerd door het dadaïsme. Ik die veel filmprijzen krijg, een aanbeden dj ben of ga shoppen in Dubai. In de stijl van Van Ostaijen, met veel overdrijving, maar met mijn referenties, mijn code, mijn mentale ruimte." 

Bekijk de reportage met Lisette Ma Neza en Maja Ajmia Yde Zellama hier:

Lisette Ma Neza: “In “Bezette stad” maakt Paul van Ostaijen veel collages en associaties en daarin voelde ik heel erg dat Europese. Je ziet dat hij verschillende steden “aan elkaar plakt” en dat deed me denken aan vandaag. Wat is Europa vandaag, wie is Europa vandaag en wat is dat, Afro-Europees zijn? Vragen waar ik mee bezig ben.” 

Ander thema voor Lisette Ma Neza: de zusterschap die ze ervaart met Maja Ajmia Yde Zellama en die ze in opzocht in de Brusselse straten en vervolgens in beelden en woorden ving: “Zuster. Hoe vaak dans je nog? Zorg je goed voor jezelf?”

Corona en de lockdown doen ook wel wat denken aan de claustrobie van de Eerste Wereldoorlog bij Van Ostaijen. Van "Bezette stad" naar "Besmette stad". Dat is de naam van een project van deBuren. Lisette Ma Neza schreef een antwoord op het gedicht “Banale dans” van Paul van Ostaijen. Het hele gedicht is hier te zien. En hier een fragment:

Illustratrice Shamisa Debroey interpreteerde “Bezette stad” in een reeks zeefdrukken, waarin ze veel verwijzingen naar sociale media verwerkt. “Het is heel makkelijk om een hele dag te bingewatchen, een hele dag te verdwijnen op HLN, Facebook, Instagram en niet te moeten nadenken over het feit dat we in deze pandemie zitten. De sociale media helpen ons, ze beschermen ons, maar ze zijn ook gevaarlijk. Ook voor Paul van Ostaijen was het  heel frustrerend dat mensen naar de "music-hall" gingen, om te drinken en naar opera’s te luisteren midden in de oorlog.” 

Mentale gezondheid en sociaal activisme zijn thema's die Debroey na aan het hart liggen. "Als kunstenaar moeten we er de nadruk op leggen dat we voor onszelf moeten zorgen. Daarin is "Bezette stad" ook een kritiek. "Schuilen voor" is niet gelijk aan zorgen voor jezelf. Dat vind ik ook belangrijk in mijn werk. Zorg voor jezelf, zoals Black Lives Matter vecht voor je rechten. Ik geloof niet dat de wereld zo snel verandert als wij hopen, maar ik blijf doorgaan. Ik maak kunst, ik ga in gesprek met mensen. Persoonlijk ben ik heel erg positief ingesteld. In Paul van Ostaijen zie ik een confrater."

Shamisa Debroey was ook geraakt door de veeltaligheid van “Bezette stad” en verwerkt woorden als “Nihil” of “Fatalitas” in haar tekeningen. “C’est la pluie, dat vond ik ook heel mooi, c’est la vie, dat is iets waar wij dagelijks over nadenken, that’s life, prachtig! Ik ben verliefd op zijn taalgebruik.”

Bekijk de reportage met Shamisa Debroey hier:

Veel verwantschap dus met Paul van Ostaijen. Shamisa Debroey: “Ik weet niet of ik bevriend met hem zou geweest zijn, maar ik had hem zeker gevolgd op Instagram”. Lisette Ma Neza voegt daaraan toe: “We hebben geleerd van hem, van onszelf. Het was een proces.” En dat met een tekst van 100 jaar oud. “Waarvan ik eerst dacht dat de schrijver ook 100 was,” lacht Lisette. Van Ostaijen was amper 25 toen hij "Bezette stad" publiceerde. Hij overleed al op zijn 32e aan tuberculose.

Op de reizende expo/installatie is voorts ook werk te zien van slam poet en beeldend kunstenaar Younes van den Broeck aka Spitler. Hij maakte kleurrijke graffiti-achtige werken waarvoor hij de inspiratie haalde in “Verlaten forten” en “Boem Paukeslag”. In zijn Paul van OG-schilderijen brengt Van den Broeck een beeldvertaling van deze gedichten.

Dichter Jens Meijen raakte gefascineerd door het spel van taal van Van Ostaijen en vooral de manier waarop hij verschillende aspecten van de realiteit in zijn poëzie vervat. Meijen trok erop uit met een recorder, laat een klanklandschap los op de bezoeker en schreef het gedicht “Nieuwjaarsdag”.

De bibliotheek van Hasselt voegt er nog een stapeltje boeken aan toe, enerzijds de Paul van Ostaijen-oogst uit de eigen collecties en anderzijds ook de keuze van de jonge kunstenaars, die bestaat uit strips, kunstboeken en veel activistische literatuur.

Luister hier naar een reportage met Shamisa Debroey in "De ochtend" (Radio 1):