Direct naar artikelinhoud
nieuws

Oorzaak van bijwerking AstraZeneca-vaccin ontdekt, behandeling goed mogelijk

Bloedexperts hebben ontdekt waarom het AstraZeneca-vaccin in zeldzame gevallen een ernstige stoornis in de bloedstolling veroorzaakt. Er blijkt sprake van een extreme reactie van het immuunsysteem waardoor antistoffen worden aangemaakt tegen de eigen bloedplaatjes. Het goede nieuws is dat de aandoening valt op te sporen en te behandelen.

Een vrouw in Brussel na vaccinatie met het AstraZeneca-vaccin.Beeld BELGA

Afgelopen weken zetten ruim twintig Europese landen de vaccinaties met het AstraZeneca-vaccin stop na meldingen van een mysterieuze ziekte, een combinatie van trombose en een verlaagd aantal bloedplaatjes. Het veiligheidscomité van de EMA, de Europese medicijnautoriteit, telde uiteindelijk 25 gevallen: patiënten kregen na de vaccinatie te maken met stollingen in de hersenen of in het hele lichaam. Negen van hen overleden.

EMA-directeur Emer Cooke zei donderdag nog dat er geen definitief bewijs was voor een link tussen het vaccin en de zeldzame aandoening. Inmiddels hebben Duitse, Britse en Italiaanse artsen in het bloed van hun patiënten dezelfde antistoffen ontdekt. ‘Het lijkt me nu wel duidelijk dat er een verband is met het vaccin’, zegt hoogleraar Hugo ten Cate, trombose-expert aan het Maastricht UMC. Het risico op de bijwerking is extreem klein, beklemtoont hij: het gaat om één op de miljoen gevaccineerden.

De ziekte lijkt op een syndroom met de naam HIT,  waarbij het immuunsysteem zo sterk wordt geactiveerd dat het lichaam antistoffen aanmaakt tegen de eigen bloedplaatjes. Bloedplaatjes hebben de functie van een soort inwendige pleister, ze vormen bij bloedingen de eerste hulptroepen. De antistoffen binden aan de bloedplaatjes, legt Ten Cate uit, en na contact met cellen van de vaatwand dragen ze vervolgens bij aan de vorming van bloedstolsels. Zo ontstaat een uitzonderlijke combinatie van te weinig bloedplaatjes (waardoor bloedingen ontstaan) en trombose (waardoor de bloedbaan verstopt kan raken).

Ziektebeeld

Vrijdagavond werd duidelijk dat hetzelfde ziektebeeld zich ook na vaccinatie (in feite een kunstmatig opgewekte infectie) kan voordoen. Zowel de Britse hoogleraar Marie Scully als haar Duitse collega Andreas Greinacher en de Italiaanse trombose-expert Marco Cattaneo bleken de antistoffen te hebben ontdekt bij patiënten met de bloedstollingsziekte, die kort daarvoor met het AstraZeneca-vaccin waren ingeënt. ‘In korte tijd hebben zij alle Europese collega’s op de hoogte gebracht’, aldus Ten Cate.

Studenten van ROC Midden Nederland, MBO Utrecht en MBO Amersfoort oefenen met vaccineren.Beeld ANP

Dat is van groot belang, zegt hij, omdat artsen nu weten wat ze moeten doen bij een patiënt met het ziektebeeld. ‘Het medicijn van eerste keus bij problemen met bloedstolling, de bloedverdunner heparine, moet bij hen nu juist niet worden gebruikt, daar worden ze alleen maar zieker van.’  De experts adviseren om patiënten een infuus te geven met immunoglobulinen, waarmee het afweersysteem weer in balans wordt gebracht. HIT kan met een antistoffentest worden opgespoord.

Waarom de auto-immuunziekte zich vooral bij relatief jonge gevaccineerden en dan vooral bij vrouwen voordoet is nog niet duidelijk. Mogelijk roept het vaccin bij jonge mensen een krachtigere immuunreactie op dan bij ouderen, zegt Ten Cate, en dat maakt de kans ook groter dat die reactie bij hen doorschiet. Bij vrouwen kunnen hormonale factoren meespelen, denkt hij. Zo is bekend dat de pil heel soms ook trombose kan veroorzaken. In Nederland (300 duizend AstraZeneca-vaccinaties) is de uitzonderlijke aandoening nog niet vastgesteld.

Amerikaanse artsen rapporteren sinds kort over patiënten die na inenting met het Pfizer- of Moderna-vaccin een andere zeldzame bloedstollingsziekte oplopen. Het gaat om ITP, waarbij ook antistoffen worden gemaakt tegen de eigen bloedplaatjes. Vakblad The American Journal of Hematology kwam vorige maand uit op zeventien gevallen, onbekend is nog of het vaccin de oorzaak is. Maar zelfs dan zou ook die bijwerking uiterst zeldzaam zijn: in de Verenigde Staten zijn al meer dan 20 miljoen mensen ingeënt met een van de twee vaccins.